Szkolnictwo muzyczne w Polsce ma strukturę trzystopniową, od początkowego umuzykalniania, poprzez kształcenie zawodowe, aż do mistrzostwa szkoły wyższej, i obejmuje następujące typy szkół:
– szkoły muzyczne I stopnia,
– szkoły muzyczne II stopnia,
– akademie muzyczne (5-letni cykl kształcenia).
Kształcenie muzyczne na poziomie podstawowym
Szkoły muzyczne I stopnia stanowią ok. 70% wszystkich szkół artystycznych. Poza przygotowaniem do kolejnego etapu kształcenia zawodowego, odgrywają ogromną rolę w procesie umuzykalniania. Oprócz działalności dydaktycznej, organizują koncerty i konkursy.
W szkołach muzycznych I stopnia uczniowie kształceni są w zakresie gry na wybranym instrumencie. Zajęcia odbywają się indywidualnie (1 uczeń – 1 nauczyciel). Początkowo są to dwie godziny lekcyjne tygodniowo po 30 minut, następnie dwie godziny lekcyjne tygodniowo po 45 minut. W zakresie realizowanych przedmiotów uczeń odbywa indywidualne próby z akompaniatorem, gra w zespole kameralnym, w orkiestrze lub śpiewa w chórze.
Ponadto nauka w szkole muzycznej I stopnia obejmuje zajęcia teoretyczne, realizowane w grupach z następujących przedmiotów: rytmika i kształcenie słuchu w klasach młodszych oraz audycje muzyczne i kształcenie słuchu w klasach starszych, w wymiarze średnio 3-4 godziny lekcyjne tygodniowo.
Szkoła muzyczna I stopnia
W tym typie szkoły realizowane jest wyłącznie kształcenie artystyczne, w 6-letnim lub 4-letnim cyklu kształcenia, w zależności od wieku uczniów, dające podstawy wykształcenia muzycznego.
Do szkół muzycznych I stopnia przyjmowani są kandydaci w wieku od 6 do 16 roku życia, którzy pomyślnie przeszli badania przydatności. Badanie przydatności odbywa się co roku, w kwietniu, maju lub czerwcu, i polega przede wszystkim na sprawdzeniu uzdolnień muzycznych, warunków psychofizycznych oraz predyspozycji do nauki gry na określonym instrumencie.
Ogólnokształcąca szkoła muzyczna I stopnia
Szkoła ta różni się od szkoły muzycznej I stopnia tym, że oprócz kształcenia artystycznego realizowane jest w niej kształcenie ogólne, odpowiadające 6-letniej szkole podstawowej. W związku z tym odmienne są kryteria wiekowe kandydatów przyjmowanych do tego typu szkół, przyjmuje się wyłącznie dzieci w wieku 6 i 7 lat.
Kształcenie muzyczne na poziomie średnim
Etap ten, co do zasady, trwa 6 lat w zależności od specjalności kształcenia i jest zakończony egzaminem dyplomowym umożliwiającym uzyskanie tytułu zawodowego. Szkół II stopnia jest w Polsce znacznie mniej, niż szkół I stopnia.
W szkołach II stopnia prowadzi się kształcenie na kilku wydziałach, umożliwiających uzyskanie wykształcenia w następujących specjalnościach:
– muzyk – instrumentalista – po ukończeniu wydziału instrumentalnego
– muzyk – wokalista – po ukończeniu wydziału wokalnego (4-letni)
– muzyk – nauczyciel rytmiki – po ukończeniu wydziału rytmicznego
– muzyk – lutnik – po ukończeniu wydziału lutniczego.
Uczniowie średnich szkół muzycznych dużo koncertują. Prezentują się nie tylko jako soliści, ale również w zespołach kameralnych oraz w orkiestrze lub chórze. Biorą udział w konkursach muzycznych i przesłuchaniach. Szkoły II stopnia przygotowują do wykonywania zawodu muzyka odpowiedniej specjalności oraz stwarzają możliwość ubiegania się o przyjęcie do akademii muzycznych.
W szkołach II stopnia utrzymany jest wymiar godzin kształcenia indywidualnego w zakresie gry na instrumencie lub śpiewu (tj. 2 godziny lekcyjne po 45 minut tygodniowo), w ostatniej klasie zwiększa się do trzech godzin lekcyjnych tygodniowo. W szkołach tych wzrasta liczba przedmiotów i godzin zajęć teoretycznych: literatura muzyczna, historia muzyki, formy muzyczne, harmonia. Dość często zdarza się, że szkoła I stopnia i szkoła II stopnia połączone są w jeden zespół szkół muzycznych, mający siedzibę w tym samym budynku szkolnym, zarządzany przez jednego dyrektora oraz posiadający wspólną kadrę pedagogiczną.
Szkoła muzyczna II stopnia
Do szkół muzycznych II stopnia przyjmowani są kandydaci, którzy ukończyli 10 lat i nie przekroczyli 21 roku życia, na podstawie pomyślnie zdanego egzaminu wstępnego. Egzaminy odbywają się co roku, w maju lub czerwcu, i obejmują egzamin praktyczny z przygotowanych utworów muzycznych, egzamin z kształcenia słuchu oraz dodatkowe egzaminy związane z kierunkiem kształcenia. Nauka w tej szkole umożliwia uzyskanie tytułu zawodowego.
Ogólnokształcąca szkoła muzyczna II stopnia
W tej szkole oprócz kształcenia artystycznego realizowane jest również kształcenie ogólne w zakresie gimnazjum i liceum ogólnokształcącego. Nauka w tej szkole umożliwia uzyskanie tytułu zawodowego oraz świadectwa maturalnego, w ramach zewnętrznego systemu egzaminowania.
Do ogólnokształcących szkół muzycznych II stopnia przyjmowani są kandydaci na podstawie egzaminów wstępnych, którzy w danym roku kończą nie więcej niż 14 lat i ukończyli 6-letnią ogólnokształcącą szkołę muzyczną I stopnia lub 6-letnią szkołę podstawową.
Inne szkoły muzyczne
Poza wymienionymi typami szkół muzycznych istnieją szkoły o unikatowym charakterze, są to:
– szkoły policealne kształcące w zawodzie – aktor scen muzycznych, przeznaczone dla starszej młodzieży, która nie przekroczyła 23 roku życia (Policealne Studium Zawodowe Wokalno-Aktorskie w Gdyni, Policealne Studium Zawodowe Wokalno-Baletowe w Gliwicach, Policealne Studium Zawodowe Piosenkarskie w Poznaniu oraz Policealne Studium Jazzu w Warszawie),
– 9-letnia szkoła kształcąca w zakresie różnych dziedzin artystycznych oraz w zakresie ogólnokształcącym, odpowiadającym szkole podstawowej i gimnazjum (Szkoła Artystyczna w Zakopanem),
– 9-letnia szkoła specjalizująca się w kształceniu chóralnym, prowadząca jednocześnie kształcenie ogólne odpowiadające szkole podstawowej i gimnazjum (Szkoła Chóralna w Poznaniu),
– szkoła kształcąca w zawodzie muzyk – lutnik oraz w zakresie ogólnokształcącym odpowiadającym gimnazjum i liceum ogólnokształcącemu (Wydział Lutnictwa w Szkole Muzycznej w Poznaniu).